کد مطلب:38476 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:14

گنجینه پرسمان » اهل بيت

بعثت پيامبران براي هدايت انسان بوده است كه پيامبر اسلام در اين راستا مكتب عظيمي را پايه ريزي كرد، اما با موانعي روبرو شد، چون مانع شدن عمر از نوشتن وصيت نامه و جريان سقيفه كه از استمرار آن جلوگيري كرد. چرا خداوند جلوي توطئه آن افراد معدود را نگرفت و همانند امدادهاي غيبي در جنگ وسيلة پيروزي را براي آن فراهم نساخت تا هدايت مردم متوقف نشود؟

نكاتي را ياد آور مي شويم:

اولا بايد مفهوم هدايت روشن شود. اين كه فرموديد هدف نهايي هدايت انسان به صراط مستقيم است، سخن درستي است، اما بايد ديد چه نوع هدايت است؟ آيا مراد هدايت اجباري است يا اختياري؟ پيداست كه هدايت جبري مراد نيست، زيرا با فلسفة خلقت بشر كه رسيدن به تكامل در ميدان اختيار و آزادي عمل است، سازگار نمي باشد.

خداوند انسان را به گونه اي آفريد كه با امتياز برخورداري از عقل و انديشه مي تواند آزادانه راه هدايت را برگزيند و به مقصد نهايي كمال راه يابد، حتي از ملك پران شود، يا رهنمودهاي عقل را ناديده انگارد و به بيراهه رفته، در نتيجه به اسفل سافلين سقوط كند، چنان كه در سورة تين فرمود: لقد خلقنا الانسان في احسن تقويم ، ثم رددناه اسفل سافلين.

خداوند براي هدايت بشر و اتمام حجت علاوه بر عقل روشنگر، پيامبران و محبت هاي خود را نيز براي هدايت انسان ها فرستاده است، تا راه كمال را به او نشان دهند، لكن در انتخاب و پيمودن راه او را آزاد گذاشته تا براي رسيدن به نتيجة برتر بهترين راه برگزيند. و هديناه النجدين.

در نتيجه بعضي راه هدايت مي پويند و بعضي راه ضلالت، چنان كه فرمود: فريقا هدي و فريقا حق عليهم الضلالة فرقه اي را هدايت كرده و فرقه اي گمراهي را در خورند.

معلوم مي شود هدف الهي هدايت جبري نيست، چنان كه با صراحت فرمود: قل فله الحجه البالغة فلو نشاء لهديكم اجمعين ؛ (2) بگو دليل محم و رسا خاص خدا است اگر مي خواست همة شما را هدايت مي كرد.

خواست خدا اين است كه چون انسان را با فطرت سالم آفريده و معرفت ربوبي را در او به وديعت نهاده و فجور و تقوا را به او الهام كرده است؛ با اختيار خويش صراط مستقيم را طي كند و از هدايت عمومي اولي بهره گيرد تا مشمول هدايت خاص الهي شود. پس اگر كسي با انتخاب غلط از صراط مستقيم فطرت منحرف شود و از هواي نفس پيروي كند و با حق دشمني ورزد و از هدايت بازمانه، خود مقصر است. (3)

تمام مت هاي پيشين بسان امت اسلام به دو طايقه تقسيم مي شوند: بعضي از آنان را خداوند به آنچه كه پيامبرش به آن فرا خوانده هدايت كرده، يعني پرستش خدا و دوري از طاغوت، و طايفه اي به علت اختيار بد خويش مستحق ظلالت اند. بنابراين هدايت و ضلالت امري است اختياري نه اجباري و اين بنده است كه با انتخاب راه صحيح و فراهم ساختن مقدمات و قرار گرفتن در مسير، از هدايت پروردگار سود مي برد، چنان كه فرمود: والذين جاهدوا فينا لنهدينهم سبلنا و ان الله لمع المحسينين؛(4) كساني را كه در راه ما مجاهدت مي كنند به راه هاي خويش هدايتشان مي كنيم، و خدا با نيكوكاران است.

اما كساني كه از راه هدايت فاصله بگيرند و كافر شوند، خدا آنان را هدايت نخواهد كرد : فلما زاغوا ازاغ الله قلوبهم.

بااين بيان پاسخ مطلبي را كه با ذكر مثال عنوان كرديد، روشن مي شود، زيرا برنامه هاي پيامبر اسلام(ص) داراي دو بعد بود:

1 - ارائة طريق،

2 - اجراي احكام و پياده كردن تعاليم دين.

بعد اول كه مربوط به ابلاغ پيام رسالت و رساندن فرامين الهي به مردم بود؛ با موفقيت كامل انجام گرفت و پيامبر مسئوليت الهي خود را به گونة شايسته و بايسته به انجام رساند و افراد شايسته اي را با فرمان خداوند به عنواغن جانشين معرفي كرد تا پس از وي مردم احكام دين و تعاليم شريعت را از آنان بياموزند و تبيين قرآن را از آنان بخواهند. بنابراين راه هدايت براي عموم روشن شد. اما در بعد دوم كه مربوط به پذيرش توسط مردم بود، به علت دسيسيه ها و توطئه هاي جاه طلبان و دنيا پرستان با مشكل مواجه گرديد كه اين امر در واقع آزمون بزرگي براي امت بود. اين كه فرموديد : اگر سقيفه و عمر رانابود مي كرد، جبر پيش مي آمد؟ در حالي كه هزاران عوامل و اسباب جبر نبود و تنها فراهم سازي زمينه براي نشر دعوت پيامبر (ص) و برداشتن موانع از سر راه تبليغ بود . اگر خدا مي خواست به جبر همة موانع را بر طرف سازد مي بايست از آغاز مشركان و معاندان قريش را نابود مي كرد تا اذيت و آزاري به پيغمبر نرسانند و او را از مكه خارج نكنند و بعد به جنگ با او نپردازند . اگر بنا بود هدايت به صورت جبر انجام پذيرد، مي بايست از اول شيطان را نابود مي كرد و يا انسان را به صورت فرشته ، پاك و بدون تمايلات و هواهاي نفساني مي آفريد. پس اگر تأمل كنيم، در مي يابيم عرصة هدايت در جامعة بشري وضع خاصي دارد و پيامبر (ص) و امامان نقش خود را مطابق خواست خدا به خوبي ايفا مي كنند و مردم با كمال آزادي و اختيار و استمداد از عقل روشنگر خويش بايد حق را تشخيص داده، بپذيرند و دشمنان و معاندان نيز فرصت بررسي و انتخاب داشته باشند تا در پايان كار هدايت يافته گان از روي برهان به سعاد ت نايل شوند و پاداش بگيرند و ظالمان و ستمگران و گمراهان، با دليل مستحق مجازات شوند.

به تعبير قرآن مجيد: ليهلك من هلك عن بينة و يحيي من حي عن بنية؛(5) تا آن ها كه هلاك (و گمراه) مي شوند. از روي اتمام حجت باشد، و آن ها كه زنده مي شوند او هدايت مي يابند از روي دليل روشن باشد. بنابراين مي توان گفت مهم آن است كه چراغ هدايت روشن باشد كه كساني كه فطرتشان را سالم نگهداشته اند و استعداد هدايت شدن دارند، هدايت شوند و با اراده و اختيار راه راست را انتخاب كنند و كساني هم كه از روي لجاج و عناد با حق دشمني مي وروند، با اختيار خويش راه ضلالت و سقوط از انسانيت را طي كنند و به واسطة انتخاب نادرست و عملكرد بد مستحق عقوبت گردند.

راه است و چاه و ديدة بينا و آفتاب تا آدمي نگاه كند پيش پاي خويش

چندين چراغ دارد و بيراهه مي رود بگذار تا بيفتد و بيند سزاي خويش

مي توانيد به مباحث مربوط به هدايت و ضلالت در تفسير الميزان و مانند آن مراجعه فرماييد.

از تأخير در پاسخ معذرت مي خواهيم.

پي نوشت ها

1 - اعراف (7) آية 30.

2 - انعام (6) آيه 149.

3 - نحل (16) آيه 36.

4 - عنكبوت ( ) آيه 69.

5 - انفال (8) آية 42.